August III Wettin (urodzony w Dreźnie, 17 października 1696 roku, zmarł w Dreźnie, 5 października 1763 roku) herb
Syn Augusta II (Fryderyka Augusta I) Wettina, księcia-elektora Saksonii, króla Polski i wielkiego księcia Litwy i Krystyny Eberhardyny Hohenzollern, córki Krystiana Ernesta Hohenzollerna, margrabiego brandenburskiego na Bayreuth i Zofii Luizy, córki Eberharda, księcia wirtemberskiego.
Namiestnik Saksonii od 1719 roku do 1 lutego 1733 roku, książę-elektor Saksonii jako Fryderyk August II od 1 luty 1733 roku do 5 października 1763 roku, wicekról Niemiec jako Fryderyk August II od 20 października 1740 roku do 14 stycznia 1742 roku i od 20 stycznia do 13 września 1745 roku, król Polski jako August III od 5 października 1733 roku do 5 października 1763 roku (17 stycznia 1734 roku został koronowany), wielki książę Litwy jako August III od 30 czerwca 1734 roku do 5 października 1763 roku.
Tytuły: Augustus III Dei gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, Russiae, Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Kijoviae, Volhyniae, Podoliae, Podlachiae, Livoniae, Smolensciae, Severiae, Czerniechoviae, nec non haereditarius dux Saxoniae princeps et elector etc. (August III z Bożej łaski król Polski, wielki książę Litwy, książę ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński, podlaski, infancki, smoleński, siewierski i czernihowski, a także dziedziczny zwierzchni książę i elektor Saksonii.itd.).
20 sierpnia 1719 roku w Wiedniu poślubił Marię Józefę Habsburżankę Austriacką (urodzona w Wiedniu, 8 grudnia 1699 roku, zmarła w Dreźnie, 17 listopada 1757 roku), córkę Józefa I Habsburga, cesarza Rzymskiego Narodu Niemieckiego, króla Czech i Węgier, Chorwacji i Wilhelminy Amalii Welf, córki Jana Fryderyka Welfa, księcia Brunszwickiego na Lüneburgu.
Władca prywatnie.
Małżeństwo jego rodziców nie układało się najlepiej, matka z ojcem żyli w separacji. August początkowo wychowywał się na luterańskim dworze w Saksonii, u boku matki i babki Anny Zofii. Potem, wyrwawszy się spod skrzydeł matki, podróżował po Europie pod opieką ojca.
August obserwował samotność matki i niezliczone miłostki ojca oraz napięcie między nimi na tle zmiany wiary przez Augusta II. Matka wychowywała go w nienawiści do papistów i w żarliwym protestantyzmie. Ojciec zaś, widząc go na tronie polskim, rozumiał konieczność przejście królewicza na katolicyzm. W takiej atmosferze ostrej rywalizacji kształtowała się osobowość przyszłego króla. Niewielu królów było równie troskliwie przygotowywanych do pełnienia swej roli jak August.
Zapowiadał się znakomicie, był bardzo lubiany na dworze wersalskim i wiedeńskim. Przez ostatnie dziesięć lat panowania Augusta Mocnego syn uczył się przy boku ojca rządzenia państwem. Brał systematyczny udział w posiedzeniach tajnego gabinetu, uczestniczył w rokowaniach międzynarodowych. Najwybitniejsi ministrowie pisali mu wskazówki dotyczące prowadzenia wielkiej polityki.
August III był ociężały i ograniczony, stanowił przeciwieństwo swego dynamicznego i awanturniczego ojca. Dobrze zapowiadający się młodzieniec zmienił się w bezmyślnego, biernego i nieudolnego mężczyznę. Historycy sugerują, że takie zmiany w charakterze Augusta III spowodowane były dramatycznymi okolicznościami zmiany wiary przez królewicza. W sumieniu młodego Augusta pojawiło się poczucie winy wobec matki (której zaprzysiągł, że nie porzuci wiary luterańskiej) oraz wobec saskich poddanych. Królewicz utracił także wiarę we własne możliwości.
Przez kilka lat jego kontakty z otoczeniem były mocno ograniczone, jego nadzorcy nie dopuszczali do niego niepożądanych ludzi. W przyszłości August miał skłonności do podporządkowywania się zaleceniom doradców, zamykania się w wąskim kręgu rodziny i jezuickich powierników. Był, w odróżnieniu od ojca, gorliwym katolikiem. Nie miał ambicji i chętnie pozostawiał rządy swoim ministrom. Z trudem i powoli podejmował decyzje, ale gdy to już uczynił był niesłychanie uparty.
Był niewątpliwie dobrym człowiekiem i wspaniałomyślnym monarchą. August był zapalonym myśliwym i strzelcem, ale w dość specyficznym znaczeniu tych słów. Bardziej niż rzeczywiste polowanie w lasach podobało mu się wybijanie napędzanej mu do parku zwierzyny lub wręcz celowanie z okien pałacu do psów zwabionych na podwórze pałacowe wyłożoną przynętą.
Do nielicznych namiętności władcy należała sztuka. Był prawdziwym znawcą plastyki, szczególnie malarstwa włoskiego. Sprowadzał do Drezna wiele dział malarskich. Uwielbiał też muzykę, głównie operę włoską. Sprowadzał malarzy, architektów i muzyków na dwór drezdeński, a także, u schyłku panowania, do Warszawy. Przyczynił się do tego, że Drezno stało się poważnym ośrodkiem kultury europejskiej.
Na tle zastoju kulturalnego w Rzeczypospolitej specjalnego znaczenia nabrała przebudowa Zamku w Warszawie. Ciągnęła się 12 lat. Szlachcie ogromnie imponował bogaty i wymyślny stół monarszy (podobno do obiadu podawano królowi 20 potraw), a także przepych i luksus, którymi lubił się otaczać. August III zaprowadził na swym dworze surowy, wzorowany na wiedeńskim, ceremoniał dworski. Często, odcięty od otoczenia, spędzał czas na prostackich zabawach z błaznami lub wycinaniem figurek z papieru.
August był bardzo wysokim i dobrze zbudowanym mężczyzną, w późniejszym okresie dość tęgim. "Minę miał wspaniałą i zawsze wesołą, wzrok i chód powolny". Chętnie nosił się po polsku, choć nie potrafił mówić w tym języku. Po 45 roku życia na skutek choroby nóg miał trudności w chodzeniu, a ponieważ słynął z obżarstwa - ogromnie się roztył.
W 1719 roku August III poślubił córkę cesarza Józefa I - Marię Józefę. Po kilku, przelotnych miłostkach Augusta, żona całkowicie go opanowała. Górowała nad nim charakterem i inteligencją, kierowała poczynaniami Augusta i jego doradców. Małżeństwo było udane i trwałe, a świadczyć o tym może imponująca liczba potomstwa.
August dochował się czternaściorga dzieci. Następcą tronu był Fryderyk Krystian, bardzo zdolny, ale przykuty do fotela. Ulubieńcem króla był młodszy syn, Konrad. To jego widział ojciec w przyszłości na tronie Rzeczypospolitej. Ostatni rok małżeństwa król i królowa spędzili oddzielnie. W czasie okupacji Saksonii przez wojska pruskie królowa zdecydowała się pozostać w Dreźnie, aby osłaniać kraj przed bezwzględnością Fryderyka II. Tam wkrótce zmarła.
Większość czasu król z rodziną spędzał w ulubionym Dreźnie. W Polsce przebywał jedynie w czasie wojny o tron polski, w czasie wojny siedmioletniej, w czasie sejmów i rad senatu. W Warszawie siedzibą monarszą był Zamek Królewski, przebudowywany na życzenie króla przez Jakuba Fontanę oraz Pałac Saski. Natychmiast po zakończeniu konfliktu z Prusami król powrócił do Saksonii. Przeżył tam jeszcze kilka pogodnych miesięcy, oddając się ulubionym rozrywkom. Zmarł w Dreźnie w 1763 roku i został pochowany u boku żony w krypcie kościoła dworskiego w Dreźnie.
Działalność publiczna.
Po śmierci Augusta II, szansa Wettina na tron była niewielka - szlachta go odrzuciła, a przeciwko jego kandydaturze wypowiadały się też Rosja, Prusy i Austria, obawiając się zbytniego wzrostu potęgi Wettinów. Jednak elekcja Stanisława Leszczyńskiego doprowadziła do porozumienia między Dreznem a sąsiadami Polski. Za cenę oddania władzy w Kurlandii faworytowi carycy, Rosja poparła Wettina. Garstka szlachty, w obliczu obcych wojsk, wybrała królem Fryderyka Augusta Wettina, który przyjmujął imię Augusta III. W 1734 roku August III został uroczyście koronowany w Krakowie wraz z małżonką. Doszło do wojny domowej i europejskiej wojny sukcesyjnej o tron polski. Mimo wszystko August III utrzymał się przy władzy.
August III jako władca nie prowadził zbyt aktywnej działalności. "Nie zatrudniał się żadnymi interesami publicznymi.(...) Zdawał się we wszystkich sprawach publicznych i domowych na ministra." Największym zaufaniem darzył król saskich doradców.
Dużymi wpływami cieszył się początkowo faworyt z czasów młodości Augusta III - Józef Aleksander Sułkowski. Wskutek intryg musiał ostatecznie opuścić dwór, a jego miejsce zajął zdolny intrygant i dorobkiewicz, minister Henryk Bruhl. Ważną pozycję na dworze zajmował także jezuicki spowiednik królewskiej pary, ojciec Guarini. Wykonawcą jego polityki był jego zięć, marszałek nadworny, Jerzy Mniszech (tzw. kamaryla Mniszcha). Na Bruhla spada znaczna część odpowiedzialności za niepowodzenia polityki królewskiej.
Dwór saski nie przywiązywał większej wagi do sprawy reformy państwa. Sasi pogodzili się z polskim status quo i myśleli głównie o przyszłości dynastii. W tym celu starali się nie zrażać przywódców koterii magnackich.
Głównym celem zbiegów politycznych w czasach saskich była rywalizacja o wakansy, czyli godności świeckich i kościelnych. Dzielenie wakansami stanowiło jedyny istotny atrybut dworu. Zajmował się tym głównie minister Bruhl, pobierając sowite łapówki. Wśród koterii magnackich tego okresu istotną rolę odgrywała Familia, stronnictwo Czartoryskich, w którym znalazło się grono ludzi utalentowanych i o szerokich horyzontach politycznych.
W latach 1744-1750 byli oni związani z dworem. Ich bezskuteczne zabiegi reformatorskie znużyły Bruhla i od 1750 roku drogi dworu i Familii się rozeszły. W 1762 roku obóz ten przygotował program reform, który zamierzał wprowadzić w życie przez zamach stanu, ale śmierć króla (rok 1763) temu przeszkodziła. August III na początku swego panowania interesował się reformą wojskową i fiskalną. W 1744 roku król razem z Familią przygotował plany reformy; jednak mimo znacznego poparcia wśród szlachty, nie zdołano ocalić sejmu od zerwania.
Za Augusta II zerwanych zostało 10 sejmów (osiem było udanych). Za Augusta III doszedł do skutku jeden tylko sejm pacyfikacyjny (rok 1736), a zerwano ich aż trzynaście! Za panowania Augusta III w polityce panował kompletny marazm, król nie próbował podjąć jakiegokolwiek rzeczywistego działania. Jedyną sprawą, która go naprawę poruszała była sukcesja tronu. Wstępnym krokiem do utrwalenia władzy Sasów w Polsce było objęcie, za zgodą Rosji, księstwa Kurlandzkiego przez królewicza Karola.
Polityka dworu i koterii magnackich była zmienna choć dwór wyraźnie dążył do sojuszu z Rosją i Austrią. Opozycja związała się z Prusami, Szwecją, Turcją i Francją. Mocarstwa starały się nie dopuścić, aby zanarchizowana Rzeczypospolita dostała się pod jednostronny wpływ któregokolwiek z sąsiadów. W konfliktach międzynarodowych Rzeczypospolita zachowywała neutralność. W wojnie siedmioletniej (lata 1756 - 1763) oraz w wojnach śląskich brał udział August III jako elektor saski. Planował on połączenie Saksonii i Polski przy użyciu Śląska. Wojna siedmioletnia przyniosła spore straty armii saskiej. Fryderyk II wkroczył do Saksonii a August III musiał schronić się w Polsce. Ostatnie sześć lat panowania August III spędził w Warszawie (Saksonia była okupowana przez Prusaków). Za królem przybyli tu ambasadorowie, dygnitarze, artyści. Przywróciło to Warszawie charakter monarszej rezydencji, przyczyniając się do ożywienia życia towarzyskiego i kulturalnego.
Bilans panowania.
Mimo licznych wad August III należał do najbardziej popularnych w Polsce królów. Na okres panowania Augusta III przypada okres maksymalnej anarchii i największego zastoju w życiu kulturalnym, politycznym i ekonomicznym Rzeczypospolitej. Upadło wtedy zupełnie znaczenie Polski na zewnątrz. Wzrosła samowola rodów magnackich. Fryderyk II na wielką skalę emitował fałszywą walutę, którą zalał Polskę. Wywołało to gwałtowny wzrost cen i chaos w gospodarce. Rzeczypospolita była konglomeratem latyfundiów i szlacheckich majątków. Anarchia polska weszła do kanonu "systemu europejskiego". Sami Polacy określali sytuację powiedzeniem "Polska nierządem stoi", wierząc, że anarchia jest gwarancją nienaruszalności granic i pozycji Rzeczypospolitej.
Ocena panowania Augusta III jest zróżnicowana. Po latach niepewności i wojen nastąpił okres długiego pokoju i braku konfliktów na linii dwór - poddani. Stąd współcześni mu poddani zachwycali się królem. Miejsce Wettina - despoty zajął Wettin dobrotliwy, który nie wtrącał się w sprawy poddanych i zapewniał możliwość korzystania z uciech życia, rozgrzeszał szlachtę od obowiązku troski o bezpieczeństwo i przyszłość kraju. W rezultacie, mimo licznych wad, August III należał do najbardziej popularnych w Polsce królów. Historycy obecnie oceniają Augusta III zupełnie inaczej. Widzą w nim bezmyślnego i zgnuśniałego człowieka, który nie podjął najmniejszej próby poprawy złej sytuacji Rzeczypospolitej. W końcowym okresie panowania pojawiły się nastroje proreformatorskie i na ten okres przypada rozwój wczesnego Oświecenia na ziemiach polskich. Pojawiły się takie inicjatywy jak reforma szkolnictwa Stanisława Konarskiego, rozwinęła się działalność braci Załuskich, w dziełach pisarzy politycznych pojawiły się projekty reform. Jednak cały ten żywy ruch umysłowy odbywał się poza dworem królewskim.
Żródła:
Multimedilana Encyklopedia władców Polski.
21-01-2024